Czym jest integracja sensoryczna?
Integracja sensoryczna (SI) to prawidłowe współdziałanie naszych zmysłów, które umożliwia nam wykonywanie wszystkich codziennych czynności. Idąc po schodach, trzymając torbę z zakupami i rozmawiając przez telefon, nie zastanawiamy się nawet, jak to się dzieje, że wykonujemy to wszystko jednocześnie nie potykając się o stopnie, nie myląc piętra, na które mamy dojść, nie rozsypując zakupów i nie gubiąc wątku prowadzonej rozmowy. Sprawne wykonanie tego wszystkiego zawdzięczamy wielu procesom, z których zachodzenia nie zdajemy sobie sprawy. Oczywiście każdemu z nas zdarzają się czasami jakieś potknięcia, upadki i wywrotki.
Nie zawsze zadziałamy tak, jak tego chcemy. Poza nielicznymi wypadkami wykonujemy na co dzień całą masę złożonych czynności, które są wynikiem planowania ruchu, a planowanie to zależy od stopnia integracji działania wszystkich zmysłów. Aby wykonywać złożone czynności, musimy najpierw prawidłowo odbierać wrażenia pochodzące z zewnątrz i z naszego ciała, odpowiednio je klasyfikować, porządkować i łączyć ze sobą. Procesy odbierania, klasyfikowania, porządkowania i łączenia wrażeń zmysłowych, zachodzą w dużej mierze poza naszą świadomością. Odpowiada za nie nasz układ nerwowy, to znaczy te jego części, których pracy nie jesteśmy świadomi, odczuwamy natomiast jej efekty.
Twórczyni teorii integracji sensorycznej dr A. J. Ayers odkryła, że prawidłowe funkcjonowanie dziecka, a później dorosłego, nie zależy jedynie od prawidłowego rozwoju zmysłów takich jak: zmysł wzroku, słuchu, smaku i powonienia. Nie pomijając roli wymienionych wyżej zmysłów dr Ayers w swojej pracy naukowej i terapeutycznej udowodniła, że rozwój dziecka uzależniony jest od tego jak rozwijają się jego zmysły, które nazwała bazalnymi. Należą do nich: zmysł dotyku, zmysł ruchu/równowagi oraz zmysł proprioceptywny/pozycji ciała. Zmysł dotyku pozwala między innymi na odbieranie wrażeń dotykowych takich jak: kształt, faktura i temperatura przedmiotów. Zmysł równowagi pozwala na odbieranie wrażeń związanych z ruchem ciała w osi góra-dół i wychyleniami w prawo i w lewo. Zmysł propriocepcji/pozycji ciała to odczucia pochodzące z mięśni i stawów, pozwalające na wykonywanie ruchów bez udziału wzroku. Propriocepcja umożliwia nam wyjście z wanny i ubranie się gdy podczas kąpieli zgaśnie światło. O ile działanie zmysłu dotyku większość z nas po części sobie uświadamia, o tyle wrażenia związane z równowagą/ruchem i propriocepcją/pozycją ciała, są w większości nieuświadomione. O równowadze przypominamy sobie gdy wykonujemy prace na wysokości lub gdy stracimy ją na chwilę. O pozycji naszego ciała zaczynamy myśleć po kilkugodzinnej jeździe samochodem lub siedzeniu przed komputerem.
Nauka odbierania wrażeń zewnętrznych, jak i tych pochodzących z ciała, zaczyna się zanim jeszcze dziecko przyjdzie na świat. W łonie matki dziecko odbiera wrażenia dotykowe, ruchowe, proprioceptywne i słuchowe. Wrażenia dotykowe związane są z kontaktem nienarodzonego dziecka z wodami płodowymi i ścianami macicy. Wrażenia ruchowe/równoważne i proprioceptywne/pozycji ciała są już wówczas ściśle ze sobą związane. Dziecko odbiera je pływając w wodach płodowych, zmieniając ułożenie ciała, ruszając nogami i rękami, kopiąc i ssąc palec. Ilość odbieranych wrażeń zmysłowych wzrasta gwałtownie z chwilą narodzenia. Same narodziny są dla dziecka przeżyciem, bogatym w wiele nowych i potrzebnych mu odczuć.
Nauka odbierania, klasyfikowania, porządkowania i łączenia wrażeń zmysłowych, nie zawsze przebiega tak jak powinna. Nieprawidłowości w zakresie integracji sensorycznej mogą ujawnić się już w wieku niemowlęcym, czasami dostrzega się je w wieku przedszkolnym, nie rzadko ujawnienie ich następuje dopiero w wieku szkolnym. Wszystko zależy od tego jak głębokie są nieprawidłowości w funkcjonowaniu poszczególnych układów zmysłowych.
Skutkiem słabej integracji zmysłów/integracji sensorycznej, dziecko może mieć różnego rodzaju kłopoty z codziennym funkcjonowaniem w domu, w przedszkolu, na podwórku i w szkole. Zaburzone działanie i współdziałanie zmysłów może objawiać się problemami w spostrzeganiu, zachowaniu, uczeniu się, wykonywaniu czynności precyzyjnych, czytaniu, pisaniu, aktywności ruchowej i funkcjonowaniu społecznym. Dziecko z zaburzeniami SI może zachowywać się dziwnie i niezrozumiale dla otoczenia. Jeśli w nieprawidłowy sposób odbiera i przetwarza bodźce dotykowe, może nie znosić mycia głowy, poklepywać się lub drapać bez widocznej przyczyny, kręcić się na krześle, unikać bliskiego kontaktu lub domagać się go częściej niż rówieśnicy.
Jeśli zachodzą jakieś nieprawidłowości w układzie przedsionkowym odpowiadającym za reakcje ruchowe/równoważne, dziecko może bać się schodów, nie lubić huśtawek, szukać pomocy gdy zmienia się podłoże lub przeciwnie, wykonywać ewolucje ruchowe od patrzenia na które, innym kręci się w głowie i robi się niedobrze. Przy nieprawidłowych odczuciach proprioceptywnych/pozycji ciała, dziecko może przebywać w ciągłym ruchu : biegać, zamiast chodzić, skakać zamiast stać lub przyjmować bardzo dziwne pozycje. Dzieci z nieprawidłowościami w zakresie integracji sensorycznej, mają wiele kłopotów, z którymi nie potrafią sobie poradzić.
Kłopoty, z którymi się borykają objawiają się często zaburzeniami w zachowaniu. Dziecko nie mogące usiedzieć spokojnie na krześle, wykonujące masę niepotrzebnych ruchów, lub przeciwnie powolne, nieśmiałe i unikające ruchowych zabaw z rówieśnikami, bywa odbierane jako niewychowane, niegrzeczne, krnąbrne i niedostosowane. Ostatnie z tych określeń jest prawdziwe, dziecko takie nie ma możliwości dostosowania się do wymagań otoczenia, jeśli otoczenie to mu w tym nie pomoże. A pomoże mu jedynie, poprzez prawidłowe rozpoznanie źródła problemów. Zazwyczaj bywa tak, że problemy dotyczą wszystkich trzech układów zmysłów bazalnych, a w którymś z nich są szczególnie widoczne.
Dzieje się tak ponieważ działanie poszczególnych zmysłów nakłada się na siebie. Nieprawidłowości odbioru i przetwarzania określonego rodzaju informacji, powodują obniżenie jakości funkcjonowania pozostałych zmysłów. Zaburzone odbieranie wrażeń zmysłowych, powoduje zaburzenie planowania ruchu/praksji. Planowanie ruchu to zdolność niezbędna do opanowania takich czynności jak: ubieranie się, mycie, nabijanie pokarmów na widelec, zapinanie guzików, sznurowanie butów, jazda na rowerku, układanie puzzli, budowanie z klocków, rysowanie, pisanie i czytanie.
Jak pomóc dziecku?
Jeśli obserwują Państwo u swoich dzieci zachowania i aktywności, które Was niepokoją, dziwią, zastanawiają, zacznijcie je zapisywać. Jeśli będą się one powtarzać, dobrze będzie udać się do najbliższej poradni psychologiczno-pedagogicznej lub do swojego pediatry i spytać o możliwość diagnozy w zakresie integracji sensorycznej.
W kolejnych artykułach omówione zostaną poszczególne układy zmysłów, związane z nimi zaburzenia, diagnoza i metody terapii.